Wasyl Stus

 

 

Wasyl Stus

(1938 - 1985)

Ani się spodziewasz już, ani czekasz.

Nareszcie jesteś wolny, wolny, wolny.

Wygnaniec z własnej woli, czemu zwlekasz?

Niech listy spłoną w ogniu, w ogniu, w ogniu.

Niech wiersze spłoną, spal je bez litości,

niech się spopieli górny duch zuchwały.

A teraz - ruszaj. Kurzem bezdomności

wędrówka twoje przyprószy sandały.

Co jutro? Jakiś dzień i strawa jakaś.

A co, jeśli nie będzie dnia i strawy?

Zginiesz, wygnańcze, na swych krętych szlakach,

do śmierci włócząc się na chybił trafił.

przełożył Wiktor Woroszylsk

Jeden z najwybitniejszych ukraińskich poetów XX w., krytyk i publicysta, obrońca praw człowieka w ZSRR, wybitny przedstawiciel ruchu kontestacji lat 60-tych w ZSRR tzw. szestidiesiatników.

W latach 1960-tych Wasyl Stus pracuje w Instytucie Literatury im. Szewczenki Akademii Nauk USRR w Kijowie. Fala aresztowań, jaka w tym czasie spadła na inteligencję ukraińską, objęła i doprowadziła do aresztowania prawie wszystkich liczących się pisarzy. 4 września w kinie "Ukraina", podczas premiery filmu Serhija Paradżanowa Cienie zapomnianych przodków, dysydent Iwan Dziuba zamiast wstępu powiadomił publiczność o aresztowaniach w Kijowie. Gdy stróże porządku podjęli próbę zagłuszenia publiczności, Stus wstał i krzyknął: Kto przeciw tyranii – niech wstanie! Za udział w tej akcji został zwolniony z Instytutu Literatury. Pracował na budowie i jako palacz w kotłowni.

Wasyl Stus aktywnie przeciwstawia się antyukraińskiej polityce sowieckich władz i ograniczaniu wolnego słowa. Przeczuwając nieuchronność aresztu, intensywnie pracuje: pisze wiersze, przekłady (Goethe, Rilke, Garcia Lorka), krytykę literacką.

12 stycznia 1972 roku, podczas kolejnej fali aresztowań, Stus zostaje uwięziony i po rozprawie skazany na 5 lat łagru i 3 lata zesłania, jako autor kilkunastu wierszy i artykułów o literaturze ukraińskiej, opublikowanych w samizdacie i na Zachodzie. Jesienią 1975, wskutek perforacji wrzodu żołądka, był bliski śmierci. W 1977 poeta przybywa na miejsce zsyłki na Kołymie, gdzie pracuje w kopalni złota. Cały czas pisze, mimo konfiskat, wiele z jego wierszy ocalało, bo przepisywał je w listach do żony. W 1978 roku poeta zostaje honorowym członkiem brytyjskiego PEN Klubu.

W sierpniu 1979 powraca do Kijowa, gdzie angażuje się w pracę Grupy Helsińskiej. Pracuje przy taśmie produkcyjnej w fabryce obuwia. W maju następnego roku zostaje ponownie aresztowany i skazany na 10 lat więzienia i 5 lat zesłania. Praktycznie od czasu ostatniego widzenia z rodziną na początku 1981 i zamknięcia Stusa na rok w jednoosobowej izolatce, brak jest konkretnych danych. Wiadomo jedynie o zakazie przesyłania wierszy w listach i zniszczeniu przez KGB ostatniego tomiku Ptach duszi (Ptak duszy).

Poeta prowadził „obozowy zeszyt”, w którym zapisywał zdarzenia i myśli. W swoich sądach był coraz bardziej bezkompromisowy i nieugięty. 28 sierpnia 1985 Wasyl Stus po raz kolejny został wtrącony do karceru - ogłosił głodówkę protestacyjną, dwa dni później, w nocy z 3 na 4 września 1985 roku, zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w karcerze obozu 389/36 w obwodzie permskim. Wasyl Stus miał poważne widoki na literacką nagrodę Nobla właśnie w tym roku. Heinrich Boll wysunął kandydaturę Wasyla Stusa do tej nagrody i publicznie oświadczył, że spodziewa się przyznania mu tego wyróżnienia 24 października.

Na podstawie: Wikipedia, wyd. polskie, rosyjskie i ukraińskie, "Śmierć poety", Antoni Zambrowski.